رابطه کیفیت برنامه های آموزشی مذهبی و نگرش مذهبی کودکان پیش دبستانی (5-6سال)

مقدمه قرآن کریم منشور زندگی و راه سعادت انسان است. دوره ی پیش دبستان از حساس ترین مراحل تربیت و زمینه ساز شکوفایی فطرت الهی کودک است. توصیه های ائمه معصومین- علیه السلام- که راهنمایان اصلی تعلیم و تربیت هستند، موید این موضوع است. حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام به فرزند خود امام حسن علیه السلام- می فرمایند:... و اَن اَبتَدئکَ بتعلیم الکتاب الله عزّوجّل (ای فرزندم)... و تربیت تو را به آموزش کتاب خدای عزوجل آغازکردم (گروه پیش دبستانی دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی، 1388). توجه به دین و تربیت دینی همواره به عنوان یکی از مسائل مهم در نظام تعلیم و تربیت مطرح شده است و دین در طول حیات بشری در زندگی انسان ها حضور داشته است وآنچنان این موضوع از اهمیت برخوردار بوده که خداوند متعال پیامبران زیادی را برای ارائه دین وتقویت و تربیت دینی انسان ها و جلوگیری از انحراف بشر به طرف غیر الهی، ارسال نموده است. این خود بیانگر اهمیت این مسأله مهم است. در عصر کنونی نیز مهمترین علت افزایش نابهنجارهای اجتماعی وروانی، فاصله گرفتن بشر از دین می باشد و صاحب نظران واندیشمندان تنها راه خروج از این بن بست های سیاسی، اجتماعی، وفرهنگی و ... را احیا و بازگشت مجدد بشر به سوی دین می دانند(سادئی،1386). آمادگی های انگیزشی و احساسی و عقلانی از درون فرد جوانه می زند و محیط تربیتی بیرونی است که اگر جاذبه های مناسب و روشهای درستی را به کار گیرد، می تواند ایمان و نگرش مذهبی کودکان را تقویت کند و عالی ترین تکیه گاه روح انسان، یعنی ایمان به خداوند را در دل و جان او بنشاند.کاستی های نظام تعلیم و تربیت ایران در زمینه آموزش و پرورش، محتوا، امکانات، فعالیت ها، برنامه ها، تربیت معلمان دینی کارآمد در دستیابی به هویت دینی دانش آموزان، گرایش وکنش خویش از آموزه های دینی، باورها و اعتقادات دینی، رشد دینی و نگرش مذهبی و تحول دینی موثر است و لذا بررسی عوامل مختلف از جمله عوامل درون مدرسه و غیر مدرسه مثل رسانه و خانواده که در تربیت انسان معتقد موثر هستند می تواند منجر به برطرف نمودن موانع رسیدن به اهداف تعلیم وتربیت شده و در ترسیم چشم انداز آموزش و پرورش راهگشا گردد. نیل به این مقصود و بهسازی روال کنونی بدون پژوهش و ارائه کار بست های پژوهشی میسر نمی شود(رحمی، 1388). نگرش به دور? پیش از دبستانی، به منزل? دوره ای از آموزش های کودک، که باید همانند سایر مراحل تحصیل او حاوی برنامه های آموزشی و پرورشی مدونی باشد، اهمیت بسیار دارد. اگر چه در کشور ما، آموزش پیش از دبستانی هنوز از نظر سطح چندان گسترده نیست، اما به منزل? اولین تجرب? آموزشی کودک و به سبب تاثیر مهمی که در شکل گیری شخصیت او دارد باید برنامه هایی هدف دار و تدوین یافته داشته باشد تا تمام جنبه های رشد و تکامل کودک را در بر گیرد. اگر اوقات کودک در مراکز آموزشی پیش دبستانی، اعم از مهدهای کودک یا آمادگی ها، صرف کارهای غیر هدف دار و پیش بینی نشده گردد و نقطه آغاز و پایان برنامه ها معین نباشد، علاوه بر وارد آوردن آسیب های آموزشی رسمی که آماده سازد، ممکن است تصویر نادرستی از مدرسه در ذهن او القا کند. امروزه برنامه های مراکز پیش دبستانی تا حدود بسیار گسترده ای به وسیل? عقاید و نظریات جاری در زمینه رشد کودک حمایت شده و از آنها الهام می گیرند. چنین برنامه هایی اطلاعاتی این چنین را اخذ کرده و به صورت مدلهای اساسی برنامه درمی آورند، که در واقع به عنوان دستورالعملها و کلیدی راهنما برای معلمان در تهیه برنامه های اختصاصی مورد استفاده قرار میگیرند(کورتیس، 1379). در روند جامعه انقلابی ما، نقش آموزش و پرورش در توضیح و تشریح ارزش های جدید حاکم برجامعه اسلامی و آماده کردن کودکان برای ایفای نقش خود بر مبنای روابط اسلامی و انقلابی از اهمیت خاص برخوردار است و این مسئله از دیدگاه اسلامی و نیز در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تأیید قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحقیقات روانشناسان و کارشناسان علوم تربیتی نمایانگر آن است که امکانات مراکز تربیت کودکان از دوره های پیش دبستانی نباید تنها برای محافظت کودکان و تامین نیازهای اولیه آنان مورد استفاده قرار گیرند، بلکه تدوین برنامه های آموزشی در چنین دورانی بسیار ضرورت دارد و نقش این دوران در تحکیم پایه و اساس تربیتی آموزش های بعدی از اهمیت بسیاری برخوردار است. 1-2- بیان مسأله پژوهش دغدغه درونی و دل مشغولی دایمی همه دلسوختگان دین و آموزه های دینی آن است که نسل جدید جامعه را به برکت تربیت دینی، نسلی مومن به ارزش ها و عامل به فضایل اخلاقی و احکام الهی بارآورند. همه ما بر اهمیت و ضرورت تربیت دینی واقفیم و بر این باوریم که اگر جامعه زندگی خود را بر مدار دین و خداباوری معنا کنند، سلامت سعادت جامعه در همه ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تضمین می شود، جامعه ای که دینی می اندیشد و دینی رفتار می کند، جامعه ای است که راستگویی و درستکاری، سعه صدر و بلندنگری، محبت و مهربانی، عشق، ایثار و گذشت، استقلال و آزادی، هنر و هنرورزی و صدها فضیلت بزرگ دیگر در آن موج می زند و انسان ها خوشبختی و پیشرفت واقعی خود و جامعه خویش را در لحظه لحظه زندگی حس می کند(کریمی، 1380). در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، سعی برآن است که تربیت دانش آموزان ماهیتی دینی دشته باشد، اما این سعی باوجود برخی موفقیت ها، با دشواری ها و بن بست های بسیاری روبه رو است. این ناکامی ها همه ناشی از طبیعت تدریجی و پیچیده تربیت دینی نیست، بلکه بسیاری از آن ها سوءتفاهم فهم و عمل نسبت به دین و تربیت دینی بوده است. از این رو بررسی و تحلیل نا کامی های مذکور، در گروه منشأ آسیب هایی است. که در تربیت دینی رخ داده است، همچنان که رفع آنها در گرو مشخص ساختن معیارها و شاخص های سلامت در تربیت دینی است (باقری، 1380). در جامعه ایران به دلایل متعدد فرایند درونی شدن مفاهیم اخلاقی و اعتقادی از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار است، این فرایند را بیش از هر چیزی مذهبی شدن افراد و انسان ها برعهده داشته است. در عین حال، هرجا که آموزش های مذهبی از کنش ضعیفی برخوردار باشند و یا عوامل ضد مذهبی حضور داشته باشند، مانع درونی شدن بسیاری از مفاهیم اخلاقی می شود. تعامل مذهب با رفتار مذهبیون گاهی باعث شکل گیری دفاع های ناهشیار در برابر مذهب می شود. آموزش های رسمی درباره ی قانون و مفاهیم اخلاقی از موفقیت چندانی برخوردار نیست، چرا که یک نظرسنجی از دانش آموزان راهنمایی تا دبیرستان نشان داده است که در برخی مدارس شما 2-4 درصد دانش آموزان می دانستند مهم ترین قانون کشور چیست در حالیکه بارها آن را به عنوان درس رسمی امتحان داده بودند.بنابراین پیگیری درونی سازی از مسیر آموزش های رسمی، ثمر چندانی در پی نخواهد داشت (جان بزرگی، نوری و دیگران، 1387). در تربیت اخلاقی، تربیت دینی از جایگاه رفیعی برخوردار است. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که تربیت دینی توسط خانواد ها نقش اساسی رادر سلامت روان و سازگاری اجتماعی دارد، همچنین پژوهش ها موید این مطلب است که مذهب می تواند خویشتن داری را که عنصر اساسی در تربیت است افزایش دهد ودر این میان خانواده می تواند به عنوان اصلی ترین و اساسی ترین عنصر تربیت دینی تلقی شود، هدف از تربیت دینی آن است که مربی چه در مقام معلم و چه در مقام والدین شور و شوق فطری کودک را نسبت به جلال و جمال الهی پرورش دهد و از رهگذر آن فضایل اخلاقی را به ملکات اخلاقی مبدل سازد(خورسندی، 1385). خانواده نهادی مقدس و هسته نخستین جامعه و از عوامل اصلی انتقال فرهنگ، اندیشه، اخلاق و سنت است و فرزند ستاره درخشنده ای است که در کارنامه زندگی می درخشد و برای به ثمر رسیدن آن هریک از پدر و مادر وظایف را بر عهده داند، در این میان بیشترین سهم تربیت و تأثیرپذیری بر فرزندان از آن مادران است، زیرا مادر از ابتدای ترین مراحل پیدایش به عنوان مربی همراه انسان است، اما حقیقت تلخی که در دنیای امروز رو به افزایش است فاصله گرفتن مادران از فرزندان و پرداختن به کار بیرون از منزل است، مشکل اکثریت خانواده های امروز این است که از یاد برده اند فرزند بیش از هر چیز حمایت و عطوفت می خواهد، نه ثروت و تجمل. امروزه عده ای تنها نام مادر را یدک می کشند، چه فایده که کودکی در آغوش خدمتکار از همه جا بی خبر ناراحت و افسرده باشد، ولی مادر او رییس یا مدیر کل باشد، چنین مادرانی نمی توانند رسالت خود را در جامعه تحقق بخشند، زیرا فرصتی برای این کار ندارند، فرزندان چنین مادرانی حقیقتاً یتیم اند و مثل بچه های بی سرپرست در معرض خطرات و انحرافات قرار دارند (ساروخانی، 1378). فراموش شدن وظیفه های تربیتی پدران و کمرنگ شدن نقش تربیتی آنان به ویژه در دوران حاضر، آثار و عواقب ناگواری در شخصیت کودک، محیط خانواده و فضای جامعه در پی داشته است از دیدگاه اسلام ، پدر دارای نقش ویژه و وظایف بسیاری در نهاد خانواده و در رابطه با تربیت کودک دارد به طوری که حتی مادر، قادر به ایفای برخی از این وظایف نمی باشد. متأسفانه به سبب فاصله گرفتن از آموزه های دینی، نقش پدر در تربیت کودک رنگ باخته و نقش اقتصادی پدر در خانه، بروز و ظهور دارد. پدران برخی یا بسیاری از وظایف تربیتی خود را به مادران یا مدارس یا مراکز فرهنگی سپرده اند (وزیری، 1381). تلویزیون در شکل گیری رفتار کودکان، دارای اهمیت بسیاری است. اگرچه همه رسانه ها از جمله مطبوعات و رادیو، در زمین? تربیت کودکان نقش دارند، ولی تأثیر تلویزیون به دلیل برخوردار بودن از جنبه های شنیداری، دیداری و حرکتی از بقیه بیشتر است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی از حوزه های مختلف، مانند جامعه شناسی، روانشناسی، تعلیم و تربیت، اقتصاد و... دربار? تلویزیون و اثرات آن مطالعه و پژوهش انجام داده اند. کلی? مفاهیم مذهبی و دینی در جنب? شناختی آن که از طریق تلویزیون به کودک و نوجوانان ارائه می شود، مستلزم آن است که متناسب سطح رشد شناختی و تحول ذهنی آن ها باشد. بر این اساس می توان آموزش های مذهبی را در برنامه های تلویزیون تنظیم نمود، بنابراین ارائ? اطلاعات باید با تحول ذهنی آن ها متناسب باشد. در مجموع می توان به این نکته اشاره کرد که افراد مختلف و از جمله کودکان در برابر محصولات تولیدی تلویزیون عکس العمل نشان می دهند این محصولات پس از دریافت، بر اساس اندوخته های ذهنی مخاطبان به یک فهم و درک و تبدیل شده، یعنی در نهایت به یک فهم جدید عقلانی که جهت دهند? یک رفتار از او است، مبل می شود(شریف زاده، 1391). در نظر گرفتن تفاوت های فردی و طبیعت فعال کودکان مانع از این می شود که بتوان یک شیوه ثابت و مشخص تربیتی را برای همه کودکان در نظر گرفت، همه این مسایل باعث می شود این موضوع مدنظر باشد که چگونه شرایطی فراهم کرد که کودکان آسانتر و به درونی کردن مفاهیم اخلاقی و مذهبی روی آورند. پژوهش ها به این سمت گرایش دارند که با تلفیق شیوه ها و ابزارهای مختلف، میزان کارآمدی آموزش را افزایش دهند، به طوری که با تلفیق شیوه های رفتاری و القای شناختی، میزان کارایی و تأثیرگذاری شیوه های آموزشی بیشتر شدن است و می توان فرایند درونی سازمانی را بیش از پیش تسریع و شدت آن را افزایش داد(جان بزرگی، نوری و دیگران،1387). بدین ترتیب با در نظر گرفتن متغیرهای مربوط با تربیت مذهبی کودکان که در شکل گیری رفتارهای مذهبی آنها نقش دارد، می توان گفت که پژوهش حاضر تلاش دارد سهم هر کدام از متغیرها را به عنوان عوامل کنترلی بررسی کند تا بر این اساس مشخص شود که چه ارتباطی میان کیفیت برنامه های آموزشی اعتقادی-مذهبی مراکز پیش دبستانی و نگرش مذهبی کودکان وجود دارد. 1-3- ضرورت و اهمیت پژوهش اساساً تربیت و آموزش فرزندان تا 6 سالگی به عهد? والدین است و از آن پس اطفال مراحل تربیت آموزشگاهی را طی می کنند و با مربیان و آموزگاران و دبیران آشنا می شوند، و محیط رسمی مدرسه کنار محیط غیر رسمی و عاطفی خانه قرار می گیرد. با توجه به اینکه محصلان ابتدایی تا دبیرستان و پیش دانشگاهی کشور تقریباً یک سوم جمعیت کشور را تشکیل می دهند و نیز با پذیرش این اصل که کیفیت و مطلوبیت برنام? تعلیم و تربیت هر کشور رمز توسعه و پیشرفت آن کشور است و تربیت دینی یکی از اصول عمد? تربیت در آموزشگاه ها به شمار می رود لذا ابعاد حساسیت موضوع بیشتر احساس می شود. اهمیت توجه و عنایت به تربیت دینی و مذهبی دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی بر هیچ کس پوشیده نیست، بالاخص در مقاطع ابتدایی و راهنمایی آن هم قبل از هر چیز بدان سبب است که دانش آموزان هنوز در نهادهای بزرگتر اجتماعی وارد نشده اند و بیشترین تأثیرات خود را از دو نهاد خانه و مدرسه می گیرند ( خنیفر، 1380). از جمیع مسئولیت های پدر و مادر، وظیفه ای مهمتر از تربیت فرزندان خوب و شایسته نیست. به عنوان پدر و مادر احتمالاً خواهان فرزندان باهوش هستیم، داشتن فرزند موفق در زمین? ورزش و با استعداد در عرص? هنر هم خالی از لطف نیست. تناسب اندام و جذابیت هم امتیازی است و با این حال، فرزند ما بدون این امتیازات هم به انسانی کهتر و کمتر تبدیل نمی شود، اما اگر فرزندانی به مفهوم واقع کلم? خوب و شایسته تربیت نکنیم وضع فرق نمی کند. اگر نداشتن هوش و ذوق و هنر و جذابیت از انسانیت و انسان بودن فرزندان ما نکاهد، تربیت غیر اخلاقی آنها از انسانیت کم می کند و به شخصیت آنها لطمه می زند(لیکونا و قراچه داغی، 1382). درونی شدن مفاهیم اخلاقی و اجتماعی از نگرانی مهم والدین و مراقبان کودک است. اینکه چه چیز و چگونه درونی می شود، باعث شکل گیری چارچوب های نظری متفاوت شده است. هر چند فرایند درونی شدن مستلزم عوامل مختلفی است ولی هنوز ناکامی های جدی در این زمینه، نظر محققان رشته های مربوطه را به خود جلب کرده است. هیچ یک رویکرد های نظری فعلی نمی توانند ثابت کنند برای درونی کردن مفاهیم اخلاقی و اجتماعی شیوه ای بسنده و کافی در اختیار دارند و به این دلیل رویکردهای تلفیقی نگر بیش از پیش در حال گسترش هستند این رویرکردها در تلاش هستند که از ابزارهای مختلف و از زوایای متفاوت جریان یک تربیت موفق را پیگیری کنند. تبدیل کودک به یک شهروند موفق آرزوی طراحان فرهنگی هر جامع پیشرفته است ( بزرگی، نوری ودیگران ، 1382). تأکید بر تربیت اخلاقی کودکان از این جهت ضرورت دارد که آنها در آینده ای نه چندان دور هدایت و رهبری جامع را بر عهده خواهند گرفت و هر کس که به سرنوشت و آینده این کودکان علاقه مند است باید در راه تقویت پیوند کودکان با آرمان های اسلامی و دینی و ملی مجاهدت کنند. میزان مذهبی بودن افراد ناشی از آموزش دوران کودکی، مدارس، تحول شناختی سبک زندگی و زمینه دموگرافیکی آنها می باشند اهمیت سیستم تعلیم و تربیت کشور و نیز خانواده روشن می گردد.با توجه اینکه یکی از مهم ترین اصولی که باید در تربیت کودکان مورد توجه قرار گیرد تربیت دینی و نگرش های مذهبی کودکان است که باید نسبت به این امر مهم شناخت کافی پیدا کرد، یکی از منابعی که باعث شناخت کافی در این زمینه می شود انجام تحقیقات و پژوهش ها است. بنابراین محقق درصدد است تا پژوهشی در این زمینه انجام دهد. اگر این پژوهش صورت بگیرد معلمین و تمام مسئولین که با دانش آموزان چه به طور مستقیم و غیر مستقیم ارتباط دارند در می یابندکه یکی از مهمترین اصولی که باید در تربیت دانش آموزان مدنظر قرار دهند و در برنامه درسی خود بگنجانند و اهمیت زیادی به آن بدهند تربیت دینی کودکان است که با انجام این پژوهش سعی می شود در نگرش مربیان و والدین نسبت به تربیت دینی آنها تغییر ایجاد شود (محمودنیا،1391). در حقیقت انجام این پژوهش به حوزه نظام آموزش و پرورش پیش دبستان در زمینه یافتن راه های چگونگی تربیت مذهبی کودکان و تعیین متغیرهای موثر بر این فرایند یاری خواهد کرد و دست اندرکاران و تصمیم گیرندگان در سطوح کلان تصمیم گیری را نسبت به نقش این امر آگاه خواهد ساخت. همچنین برای مربیان پیش دبستان می تواند به عنوان یک راهکار در تربیت مذهبی کودکان مورد استفاده قرار گیرد. 1-4- اهداف پژوهش در این قسمت اهداف پژوهش در دو بخش کلی وجزئی بیان می شود. 1-4-1- هدف کلی بررسی رابطه کیفیت برنامه های آموزشی مذهبی و نگرش مذهبی در کودکان پیش دبستانی (5 تا 6 سال) 2-4-1- هدف های فرعی 1- بررسی رابطه بین نگرش مذهبی مادر و نگرش مذهبی کودک 2- بررسی رابطه بین نگرش مذهبی پدر و نگرش مذهبی کودک 3- بررسی رابطه بین نوع رسانه مورد استفاده در خانواده و نگرش مذهبی کودک 4- بررسی رابطه بین جنسیت کودک و نگرش مذهبی کودک 1-5- فرضیات پژوهش 1-5-1- فرضی? اصلی بین کیفیت برنامه های آموزشی مذهبی و نگرش مذهبی کودکان رابطه وجود دارد. 1-5-2- فرضیه های فرعی 1- بین نگرش مذهبی مادر و نگرش مذهبی کودک رابطه وجود دارد. 2- بین نگرش مذهبی پدر و نگرش مذهبی کودک رابطه وجود دارد. 3- بین نوع رسانه مورد استفاده در خانواده و نگرش مذهبی کودک رابطه وجود دارد. 4- بین جنسیت کودک و نگرش مذهبی کودک رابطه وجود دارد.